83 yıl önce gazeteler yıldırım baskılarla duyurmuştu

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün 10 Kasım 1938’de ebediyete irtihalini, gazeteler yıldırım baskılarla halka duyurdu, büyük acı, duygu yüklü sözlerle manşetlerine taşındı.

Tan Gazetesi, 11 Kasım 1938’de Atatürk’ün hayatını kaybettiği haberini “Babamızı kaybettik” başlığıyla Türkiye’ye duyurdu.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün vefat haberi 83 yıl önce tüm Türkiye’yi yasa boğmuştu.

Atatürk’ün son günlerinde, kendisini müşahede altında tutan doktorların saat saat hazırladıkları raporlar Riyaset-i Cumhur Umumi Katipliği (Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği) tarafından gazetelerle paylaşılıyordu. 9 Kasım 00.00’da verilen raporda, geçen “Umumi ahval vahamete doğru seyretmektedir” ibaresi, 17 milyon vatandaşın duymak istemediği kara haberin ilk cümlesiydi.

Prof. Dr. Neşet Ömer İrdelp, Prof. Dr. Nihat Reşat Belger, Opr. Dr. Mim Kemal Öke, Prof. Dr. Mustafa Hayrullah Diker, Prof. Dr. Akil Muhtar Özden, Prof. Dr. Süreyya Hidayet Serter, Dr. Asım Arar, Prof. Dr. Abravaya Marmaralı, Dr. Mehmet Kamil Berk’in imzalarını taşıyan son raporda ise şu satırlar yer alıyordu:

Cumhurbaşkanı Atatürk’ün genel durumundaki kötü gidiş, dün gece saat 00.00’da yayımlanan bildiriden sonra her an artarak 10 Kasım 1938 sabahı saat 9’u 5 geçe Büyük Şefimiz derin koma içinde yaşamını yitirmiştir. 11 Kasım 1938 tarihli gazetelerde ise Meclis’in yeni cumhurbaşkanı seçimi için saat 11.00’de toplanacağı yazıyordu.

Merasim için iki komisyon kuruldu. Cenaze hazırlıkları sürerken, başbakanlıktan istifa eden İsmet İnönü cumhurbaşkanı seçildi. Yeni kabine ise Celal Bayar tarafından kuruldu.

Milli Müdafaa Vekili Kazım Özalp: Ulu Önderimiz Reisicumhur Atatürk’ün bütün milleti derin kederlerde bırakan vefatı münasebetiyle resmi binaların bayrakları hemen usulü vechiyle yarıya kadar çekilecek ve geceleri de indirilmeyecektir. Mümkünse geceleri bayrağın tenvir edilmesi. Bayrakların indirilmesi hakkında ayrıca emir verilecektir.

Gazeteler cenaze töreninin 21 Kasım’da yapılacağını ve tören programını detaylı bir şekilde halka duyurdu. Atatürk için ilk cenaze töreni İstanbul’da yapıldı.

Cenaze töreni öncesinde halkın da katıldığı saygı geçişleri 16 Kasım’dan 19 Kasım’a kadar sürdü. Hükümetin 13 Kasım 1938 tarihli kararına göre, Atatürk’ün cenazesi ona lâyık bir kabrin inşasına kadar geçici olarak Ankara’daki Etnografya Müzesi’ne kaldırılacaktı.

Bir yandan Büyük Önder’in yası tutulurken, bir yandan 15 yaşına basan genç Türkiye Cumhuriyeti’nin yeni cumhurbaşkanı, başbakanı ve kabinesi seçiliyordu.

Atatürk’ün naaşı, tahnit işlemleri bitirildikten sonra, kurşunlu tabuta konulmuş, katafalka yerleştirilmiş, üzerine uğrunda yıllardır mücadele ettiği özgürlüğümüzün simgesi Türk Bayrağı örtülmüş bir şekilde Dolmabahçe Sarayı’nın muayede salonuna alındı. Muayede salonundaki katafalkın yanında sönmeyen meşaleler altında silah arkadaşları nöbet tutmuşlardı.

İlk nöbeti, Milli Mücadele’de Kolordu ve Tümen Komutanlıkları yapan dört general arkadaşı tuttu: Fahrettin Altay, Halis Bıyıktay, Cemil Cahit Toydemir ve Ali Sait Akbaytogan.

10 Kasım matemi gazetelerin tarihi manşetlerinde

Atatürk’ün 10 Kasım sabahı saat 9’u 5 geçe vefatını Anadolu Ajansı (AA) “Müdavi ve müşavir tabiplerinin neşredilen son raporu Atatürk’ün dünyaya gözlerini kapadığını bildirmektedir” ifadeleriyle haberleştirdi.

Bu haberin ardından Türk basını en hüzünlü manşetlerini o gün attı. Ulusal gazeteler yıldırım (ikinci) baskılarıyla Ata’nın vefat haberini okurlarına duyurdu.

Atatürk’ün ebediyete irtihalini, Ulus Gazetesi, “Kurtarıcını ve En Büyük Evladını Kaybettin. Türk Milleti, Sen Sağol”, Tan Gazetesi, “Babamızı Kaybettik”, Cumhuriyet Gazetesi, “Atatürkümüzü Kaybettik”, Kurun Gazetesi: “Atatürk Öldü. Türk Milleti Sen Sağol”, Son Posta Gazetesi: “Türk Milleti Ulu Şefini, İnsanlık Büyük Evladını Kaybetti” manşetleriyle haberleştirdi.

Atatürk sevgisiyle başlayan koleksiyon sergiye dönüştü

Büyük matemin yer aldığı tarihi gazeteleri yurdun dört bir yanından toplayan Gürkan Gürbüz, 10 Kasım tarihli gazetelerden oluşan koleksiyonunu “Tarihin Matem Sayfaları” adıyla sergiliyor.

AA muhabirinin görüştüğü Gürbüz, 10 Kasım tarihli gazeteleri toplama merakının Atatürk sevgisinden dolayı başladığını söyledi.

Atatürk’ün vefatından naaşının 1953’te Anıtkabir’e nakline kadar olan süreçteki 10 Kasım tarihli tüm gazeteleri topladığını belirten Gürbüz, şöyle konuştu:

“Atatürk’ün fotoğraflarını çocukken ders kitaplarının kapaklarında görüyordum. Onlara hayranlıkla uzun uzun bakıyordum. Bir gün elime geçen eski 10 Kasım tarihli gazeteden etkilenerek, kendimi 10 Kasım gazeteleriyle sınırlamak kaydıyla bu koleksiyona başladım. Süreç içerisinde önce ulusal sonra yerel düzeyde çıkan gazeteleri topladım. Daha sonra Atatürk’ün vefatının ardından düzenlenen törenlerin fotoğraflarını biriktirmeye başladım.”

10 Kasım tarihli gazete koleksiyonunun çocuklarına bırakacağı en büyük miras olduğunu ifade eden Gürbüz, “Bu anlamlı koleksiyonu bugün biz sergiliyoruz. Bizden sonra bu sergiyi evlatlarımız açsın istiyorum.” dedi.

(AA)